Dziś omówię zasadnicze kompetencje spółki dominującej przysługujące wobec spółek zależnych. A także – słowem wstępu – jej odpowiedzialność względem spółek zależnych.
Jest to kolejny post cyklu, którego tematem jest uchwalone niespełna dwa miesiące temu prawo holdingowe.
Dziś pominęłam jednak kwestię szczegółowego „rozpracowania” wiążących poleceń oraz odpowiedzialności spółki dominującej za jego wydane. Szerzej opowiem o tych zagadnieniach w kolejnych wpisach.
Ale do sedna! ☺
Prawa przysługujące spółce dominującej względem spółek zależnych
Wiążące polecenie spółki dominującej
Bez wątpliwości jest najistotniejszym uprawnieniem spółki dominującej. Reguluje je poniższa norma:
Art. 212 § 1 k.s.h.
Spółka dominująca może wydać spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek wiążące polecenie dotyczące prowadzenia spraw spółki (wiążące polecenie), jeżeli jest to uzasadnione interesem grupy spółek oraz przepisy szczególne nie stanowią inaczej.
Zgodnie z przywołanym przepisem polecenie może dotyczyć tylko prowadzenia spraw spółki. Może zostać wydane wyłącznie wtedy, gdy jest to uzasadnione interesem grupy spółek.
Polecenia muszą być udokumentowane – przekazane pisemnie lub elektronicznie. Zatem nawet najbardziej zdecydowane polecenie ustne nie wiąże spółki zależnej.
Art. 212 § 2 k.s.h.
Spółka dominująca wydaje wiążące polecenie w formie pisemnej lub elektronicznej pod rygorem nieważności.
Czy zarząd spółki zależnej może sprzeciwić się poleceniu? Odpowiedź będzie dla wielu zaskoczeniem: tak. Co więcej, w określonych ustawowo przypadkach jest to nawet jego obowiązek.
Co do zasady polecenie staje się wiążące dla spółki zależnej po jego przyjęciu przez jej zarząd.
Ustawa reguluje również minimalną treść wiążącego polecenia:
Art. 212 § 3 k.s.h.
Wiążące polecenie wskazuje co najmniej:
1) oczekiwane przez spółkę dominującą zachowanie spółki zależnej w związku z wykonaniem wiążącego polecenia;
2) interes grupy spółek, który uzasadnia wykonanie przez spółkę zależną wiążącego polecenia;
3) spodziewane korzyści lub szkody spółki zależnej, które będą następstwem wykonania wiążącego polecenia, o ile występują;
4) przewidywany sposób i termin naprawienia spółce zależnej szkody poniesionej w wyniku wykonania wiążącego polecenia.
Prawo dostępu spółki dominującej do informacji
Spółka dominująca może w każdym czasie przeglądać księgi i dokumenty spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek oraz żądać od niej udzielenia informacji.
Art. 216 k.s.h.
W treści przepisu nie wskazano wprost, który organ spółki dominującej może faktycznie korzystać ww. uprawnień. Odpowiedź należy jednak wywieść z zasady domniemania kompetencji zarządu.
Wątpliwości w literaturze budzi natomiast to czy kompetencje te powinny być wykonywane zgodnie z zasadami reprezentacji przyjętymi w spółce dominującej.
Takie stanowisko prezentuje m.in. dr Marcin Chomiuk w Komentarzu do kodeksu spółek handlowych pod redakcją Z.Jary. Znajdujemy je także w komentarzu profesora Andrzeja Szumańskiego.
I choć muszę Wam się przyznać, że są to moje dwa ulubione komentarze to jednak – nie mogę zgodzić się z tym poglądem.
Zgadzam się natomiast z profesorem Andrzejem Kidybą, który słusznie zauważa, że czynności kontrolne należą do czynności faktycznych. Do ich wykonywania powołany jest każdy członek zarządu samodzielnie.
Przepis reguluje natomiast wprost, który organ jest zobowiązany do udzielenia informacji i dostępu do dokumentów – jest to zarząd spółki zależnej, a dokładnie każdy jego członek.
Żądanie sądowego zobowiązania spółki zależnej do poddania się kontroli
W przypadku braku dobrowolnego udzielenia informacji lub udostępnienia dokumentów spółka dominująca może żądać sądowego zobowiązania spółki zależnej do wykonania tych czynności.
Ustawodawca nie przewidział jakiejkolwiek procedury poprzedzającej złożenie wniosku do sądu.
W szczególności spółka dominująca nie jest zobowiązana np. do wezwania spółki zależnej do udostępnienia dokumentów lub udzielenia informacji we wskazanym terminie z zagrożeniem skorzystania z uprawnienia, o którym mowa w art. 216 § 3 k.s.h.
Powyższe oznacza to, że może skorzystać ze swego uprawnienia niezwłocznie, np. w dniu otrzymania odmowy dotyczącej wykonania prawa kontroli.
Wniosek należy złożyć do sądu rejestrowego właściwego dla siedziby spółki zależnej.
Złożenie odpowiedniego wniosku – w przeciwieństwie do czynności stricte kontrolnych – jest czynnością prawną. Wymaga zatem działania przez zarząd spółki dominującej zgodnie z zasadami reprezentacji.
Postępowanie wszczęte wnioskiem spółki dominującej nie jest postępowaniem rejestrowym, lecz postępowaniem nieprocesowym toczącym się przy udziale spółki zależnej jako uczestnika.
Spółka dominująca ma interes nie tylko w samym zobowiązaniu spółki zależnej do określonych czynności. Sąd powinien również ustalić czas i miejsca udostępnienia dokumentów spółki zależnej / udzielenia żądanej informacji.
Dodatkowe uprawnienia rady nadzorczej spółki dominującej
Dodatkowo rada nadzorcza spółki dominującej zyskała prawo do sprawowania stałego nadzoru nad spółkami zależnymi.
Ważne jednak, że nadzór ten nie jest wszechstronny a dotyczy realizacji interesu grupy spółek.
W tym celu rada nadzorcza spółki dominującej może żądać od zarządów spółek zależnych udostępnienia ksiąg i dokumentów oraz udzielenia informacji w celu sprawowania nadzoru. To uprawnienie może jednak zostać wyłączone na mocy postanowień umowy (statutu) spółki zależnej. W przypadku braku rady nadzorczej – może wykonywać je zarząd.
Art. 217. k.s.h.
§ 1. Rada nadzorcza spółki dominującej sprawuje stały nadzór nad realizacją interesu grupy spółek przez spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek, chyba że umowa albo statut spółki dominującej lub spółki zależnej przewiduje inaczej.
§ 2. Rada nadzorcza spółki dominującej może, z uwzględnieniem przepisów szczególnych, żądać od zarządu spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek udostępnienia ksiąg i dokumentów oraz udzielenia informacji w celu sprawowania nadzoru, o którym mowa w § 1.
§ 3. Członek rady nadzorczej spółki dominującej nie może ujawnić tajemnic spółki zależnej także po wygaśnięciu mandatu.
§ 4. Jeżeli umowa spółki dominującej nie przewiduje ustanowienia rady nadzorczej, kompetencje rady nadzorczej, o których mowa w § 1, wykonuje zarząd spółki dominującej.
Odpowiedzialność spółki dominującej względem spółki zależnej
Spółka dominująca ponosi wobec spółki zależnej odpowiedzialność odszkodowawcza. Odpowiedzialność uzależniona jest od winy spółki dominującej.
Odpowiedzialność tę przewiduje art. 2112 k.s.h.
art. 2112 k.s.h.
§ 1. Spółka dominująca odpowiada wobec spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek za szkodę, która została wyrządzona wykonaniem wiążącego polecenia i która nie została naprawiona w terminie wskazanym w wiążącym poleceniu, chyba że nie ponosi winy.
§ 2. Za szkodę wyrządzoną jednoosobowej spółce zależnej spółka dominująca odpowiada, tylko jeżeli wykonanie wiążącego polecenia doprowadziło do jej niewypłacalności.
§ 3. Odpowiedzialność spółki dominującej ustala się z uwzględnieniem obowiązku lojalności wobec spółki zależnej podczas wydawania i wykonania wiążącego polecenia. (…)
Zdarzeniem, z którym ustawodawca wiąże powstanie szkody jest wykonanie wiążącego polecenia przez spółkę zależną.
Odpowiedzialność ta nie jest wprost powiązana z powstaniem szkody. Istotny jest fakt jej nienaprawienia we wskazanym poleceniem terminie.
Jak wynika z powyższego, w efekcie wykonania wiążącego polecenia szkoda może powstać, lecz należy ją naprawić.
Co równie istotne konstrukcja przepisu wskazuje na domniemanie winy spółki dominującej i poczytywanie braku winy jako przesłanki wyłączającej jej odpowiedzialność. W przypadku sporu obowiązek wykazania braku winy spoczywał będzie na spółce dominującej.
Roszczeń z tytułu tej odpowiedzialności będzie można dochodzić sądowo.
Jeśli spółka zależna zaniecha wniesienia powództwa o odszkodowanie, uprawnienie będzie przysługiwać wspólnikom (akcjonariuszom). Jest to rozszerzenie znanej w k.s.h. instytucji actio pro socio.
Ważne jest również to, że poniesienie przez spółkę dominującą odpowiedzialności w oparciu o wyżej wskazaną podstawę prawną nie naruszają prawa spółki zależnej, jej wspólników (akcjonariuszy) oraz osób trzecich do dochodzenia naprawienia szkody na zasadach ogólnych.
Podsumowanie
Lista uprawnień spółki dominującej jest szeroka. Skoro wszystkiemu ma przyświecać realizacja interesu grupy spółek, można podejść do tej zmiany bez obaw.
Oczywiście, jak praktykowana będzie ta ingerencja będziemy się przekonywać już niebawem na „żywych organizmach”.
***
Już niebawem kolejne wpisy z tej serii! Warto na nie chwilę poczekać 🙂
Polecam także Waszej uwadze wcześniejsze posty z tego cyklu, dotyczące:
- przedmiotu i zakresu październikowej nowelizacji kodeksu spółek handlowych wprowadzającej prawo holdingowe,
- omówienia zagadnienia grupy spółek – kluczowego dla całej nowelizacji.
Serdecznie zachęcam do subskrybowania bloga oraz pozostawiania komentarzy.
Pozostańmy w kontakcie! 🙂
Weronika Powęska
radca prawny
***
Grupa spółek – czyli holding po nowelizacji
Dziś tematem będzie grupa spółek – pojęcie stanowiące trzon zmian wprowadzonych przez ustawodawcę październikową nowelizacją kodeksu spółek handlowych.
Jest to drugi post z rozpoczętego uprzednio cyklu poświęconego prawu holdingowemu.
Z pierwszym postem tego cyklu – dotyczącym zakresu nowelizacji – możecie zapoznać się tutaj [Czytaj dalej…]
{ 0 komentarze… dodaj teraz swój }