Pomysł w prawie autorskim

Dziś tematycznie powracam do mojej ulubionej gałęzi prawa – prawa autorskiego. Tematem wpisu będzie pomysł i to czy podlega on ochronie prawnoautorskiej. Moim zdaniem to bardzo ciekawe zagadnienie. Jak próbowałam Was ostatnio przekonać w poście dotyczącym utworu – każdy z nas może być twórcą. Niezależnie od tego czy pracujemy, czy odpoczywamy – jeśli tylko podchodzimy do tych aktywności kreatywnie ☺

***

Koncepcja „zawłaszczenia” pomysłu

Niekiedy pomysłami można rzucać jak z rękawa. Niekiedy rodzą się w bólach. Gdy jednak się pojawią – jesteśmy przekonani o ich oryginalności.

Nagle widzimy jego realizację w cudzym wydaniu. W takiej chwili myślimy, że ktoś „ukradł” nam pomysł. Dziś postaram się rozważyć czy jest to w ogóle możliwe.

Czy pomysł podlega ochronie w prawie autorskim?

Odpowiem jak prawnik: to zależy ☺

Pamiętacie jak omawiałam przedmiot ochrony prawa autorskiego – czyli jakie cechy powinien mieć utwór?

Jeśli nie, zapraszam na małą powtórkę: Utwór w prawie autorskim ☺.

Wspomniałam wtedy, że negatywną przesłanką istnienia utworu jest jednoznaczne wykluczenie go jako przedmiotu prawa autorskiego na mocy ustawy. 

Jak wiecie – to, co utworem nie jest nie podlega ochronie prawnoatorskiej.

Dla przypomnienia:

Jak widzicie, powyżej przywołany przepis nie wyklucza wprost pomysłu jako utworu.

Nie jest to jednak jedyna norma regulująca kwestię ochrony prawnoautorskiej.

Warto zwrócić uwagę na treść artykułu 1 ust. 2¹  prawa autorskiego – abyście nie tracili czasu na szukanie, poniżej jego treść. 

art. 1 ust. 2¹  prawa autorskiego
„Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.”

Widzimy, że ustawodawca nie wymienia „pomysłu” w wyłączeniu.

Czy na pewno?

Zwróćcie uwagę na konotację pojęć pomysłu i idei.

W większości słowników języka polskiego znajdziecie informację, że są to pojęcia synonimiczne, potwierdza to m.in. bardzo popularny internetowy słownik synonimów Synonimy.pl

Pomysł a cechy utworu

Czy zatem pomysł nie jest utworem?  Ponownie – nie jest to takie proste ☺

Przywołany wcześniej przepis ma jeszcze jedną ciekawą pułapkę. Zwróćcie uwagę, że wymienione w nim elementy „nie są objęte ochroną”. Nie musi to jednak oznaczać, że nie mogą być utworem.

Pomysł może bowiem:

• powstać w wyniku działalności twórczej,
• zostać ustalony (zapisany, wyrysowany),
• posiadać pewną oryginalność.

Czy pomysł może być utworem?

To teza dość kontrowersyjna i niepowszechna wśród przedstawicieli literatury z zakresu prawa autorskiego. 

Nawet najbardziej nowatorska idea może nie być równoznaczna z przewidzianym przez ustawodawcę „indywidualnym charakterem”.

Zgadzam się z poglądem prof. Ryszarda Markiewicza, który wskazuje, że ustawodawca wymieniając elementy niepodlegające ochronie traktuje je równocześnie jako nieposiadające cechy twórczości indywidualnej. Wydaje się, że racjonalny prawodawca tak właśnie nakazałby interpretować przywołany przepis. 

Ponadto nie można całkowicie wykluczyć sytuacji, w której w umyśle dwóch lub więcej osób powstanie niemal identyczny schemat myślowy, zwłaszcza, gdy posiadają zbliżoną do siebie wiedzę i metodykę pracy oraz, gdy żaden z nich nie ujawni swojej myśli jakiejkolwiek osobie.

Należy więc skłonić się do tego stanowiska.

Ustalenie pomysłu a powstanie utworu

Brakującą cechą, której pomysł z gruntu rzeczy nie posiada, a która definiuje utwór jest jego ustalenie.

Zatem ocena pomysłu jako utworu zmienia się, gdy pomysł ten zostanie w jakikolwiek sposób przedstawiony. Może to nastąpić przez jego wypowiedzenie, zapisanie na nośniku danych, narysowanie etc.

Nie można także wykluczyć, że we wspomnianym wcześniej przypadku, gdy dwie osoby „wpadną” na podobną ideę powstać mogą dwa utwory. Ten sam pomysł może być przedstawiony na odmienne sposoby. Różnice mogą polegać na użyciu innego rodzaju narzędzi, kolorystki, rozmieszczenia poszczególnych elementów. Jeśli tylko dobór ten cechuje indywidualny charakter – mamy już do czynienia z ustaleniem dwóch odrębnych utworów.

Konsekwencje braku prawnoautorskiej ochrony pomysłu

Jeśli zatem pomysł nie posiada wszystkich cech utworu oznacza to, że nie podlega ochronie prawnoautorskiej.

Potwierdza to także orzecznictwo.

• „Sama idea, pomysł, polegający na połączeniu określonego słowa ze sposobem jego wykorzystania w ściśle określonym celu, nie podlega ochronie prawnoautorskiej.” /wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2010 r. – sygn. akt IV CSK 359/09/

• „Sam pomysł, koncepcja, która nie została skonkretyzowana w danym utworze nie podlega ochronie. Przedmiotem ochrony jest bowiem ustalony utwór, a nie wynikająca z niego idea.” /wyrok SA w Warszawie z 8.10.2013 r., I ACa 1233/12, LEX nr 1392075.

Nieposiadanie przez pomysł cech utworu, nie oznacza jednak, że mimo, że nie podlega on jakiejkolwiek ochronie.

Przepisy prawa autorskiego nie wyłączają stosowania ochrony pomysłu na gruncie prawa cywilnego. Przejaw twórczości w postaci pomysłu może bowiem stanowi jednego z dóbr osobistych, na co bezpośrednio wskazuje art. 23 kodeksu cywilnego.

Art.  23 kodeks cywilny
Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Jak wskazuje dr Ewa Laskowska – Litak możliwa jest sytuacja, w której uzasadniona jest ochrona dóbr osobistych na gruncie powszechnego prawa cywilnego, mimo że osią sporu między stronami jest wykorzystanie elementów pochodzących z przedmiotu prawa autorskiego. Najczęściej będzie to  dotyczyć spraw, w których przedmiotem sporu są niechronione w prawie autorskim elementy, takie jak pomysł, styl artystyczny czy sam przebieg działalności twórczej. /E. Laskowska-Litak [w:] Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych [w:] Ustawy autorskie. Komentarze. Tom I, red. R. Markiewicz, Warszawa 2021, art. 1./

W kontekście ustalenia utworu warto zwrócić uwagę na ciekawy i trafny pogląd przywołany przez prof. Adriana Niewęgłowskiego

„Sama zatem «idea» dzieła naukowego stanowiąca jego istotną treść nie jest objęta ochroną prawnoautorską, należy do tzw. elementów wolnych utworu. Odmiennej natomiast ocenie prawnej podlega forma, uzewnętrznienie tej idei w utworze naukowym. Tego rodzaju utwór podlega ochronie w tym sensie, że kto z niego zaczerpnie treść lub wątki, aby nie być w kolizji z prawem autorskim, musi podać autora i źródło” /A. Niewęgłowski [w:] Prawo autorskie. Komentarz, Warszawa 2021, art. 1./

***

Zapraszam Was do komentowania i dalszego śledzenia pojawiających się tu postów.

Pamiętajcie także o odwiedzeniu mojego Instagrama, na którym zobaczycie moje poczynania w nieco bardziej ludzkiej odsłonie ☺

Weronika Powęska
radca prawny

***

Utwór w prawie autorskim

Jesienna aura wkrada się wszędzie.

Nie tylko spowiła najpiękniejszy zamek w Polsce – jak na wykonanym przeze mnie zdjęciu – ale wpływa także na nasze samopoczucie.

Mnie nastraja do zaszycia się pod kocem z kubkiem herbaty i książką. Postanowiłam więc sobie odświeżyć nieco wiedzę z prawa autorskiego, dokładnie z pojmowania w nim utworu [Czytaj dalej…]

Otagowane jako: autor, autorskie, cywilne, idea, koncepcja, ochrona, pomysł, prawo, prawo autorskie, prawo cywilne, twórca, utwór, własność intelektualna