Utwór w prawie autorskim

Jesienna aura wkrada się wszędzie.

Nie tylko spowiła najpiękniejszy zamek w Polsce – jak na wykonanym przeze mnie zdjęciu – ale wpływa także na nasze samopoczucie.

Mnie nastraja do zaszycia się pod kocem z kubkiem herbaty i książką. Postanowiłam więc sobie odświeżyć nieco wiedzę z prawa autorskiego, dokładnie z pojmowania w nim utworu.

Mam nadzieję, że i Was zainteresuje ten temat – rozpracowany od praktycznej strony 🙂 

***

Odpowiedź nie jest jednoznaczna. Wszystko zależy od tego czy ta fotografia jest utworem w rozumieniu prawa autorskiego.

Jeśli tak – jego publikacja bez zgody autora może okazać się ryzykowna (nawet najwierniejsi wspólnicy mogą się wszak posprzeczać a stąd już prosta droga do zgłaszania wzajemnych pretensji ☺).

Utwór i jego ochrona w prawie autorskim

Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (którą dalej będę nazywać po prostu „prawem autorskim”)

Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).

Definicja jest dość enigmatyczna, rozłóżmy ją więc na czynniki pierwsze. Utworem jest więc taki efekt działania, który:

• powstał w wyniku działalności twórczej
• posiada indywidualny charakter czyli tzw. „piętno autorskie”
• został ustalony.

Powyższe cechy stanowią przesłanki pozytywne pozwalające zakwalifikować wynik określonych czynności jako utwór.

Co jednak istotne ochronie prawnoautorskiej podlega jedynie taki efekt działalności ludzkiej, który jest utworem – zatem  nie został wykluczony jako przedmiot prawa autorskiego. 

Działalność twórcza jako cecha utworu

Ten zwrot z pewnością brzmi dumnie ☺ Pewnie dlatego powszechnie w doktrynie uznaje się, że twórcą może być wyłącznie człowiek – co ważne, niezależnie od jego wieku, stanu poczytalności (np. ewentualnego obciążenia chorobą psychiczną) czy nawet woli pozostania autorem określonego utworu. 

Nie są utworem ani wzór utworzony na szybie przez nostalgicznie spływające krople deszczu, ani słynne zdjęcie – selfie wykonane przez Naruto – makaka czubatego.

Jak to zwykle w prawie bywa – co do zasady ☺ Istnieją bowiem przypadki, gdy i one podlegają pewnej ochronie. 

A co z utworami stworzonymi przez sztuczną inteligencję albo za pomocą samowyzwalacza? Są to kwestie sporne. Ilu pasjonatów prawa autorskiego – tyle opinii ☺

Cecha działalności twórczej doskonale odbija się także w przykładowym (!) katalogu utworów wskazanych przez ustawodawcę w art. 1 ust. 2 prawa autorskiego, jak wskazano:

W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:

1. wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
2. plastyczne;
3. fotograficzne;
4. lutnicze;
5. wzornictwa przemysłowego;
6. architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
7. muzyczne i słowno-muzyczne;
8. sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
9. audiowizualne (w tym filmowe).

Zapewniam Was jednak, że utworem są także te owoce naszej pracy, które nie mają wartości artystycznej.

Wskazany wyżej katalog ma charakter otwarty, a co za tym idzie mogą do niego należeć także inne niewymienione w tym przepisie „dzieła” – np. mapa z zaznaczonymi służebnościami, przepis na ciasto czy projekt etykiety dla napoju 🙂

Indywidualny charakter utworu

Utwór musi być także nowy – zatem nie istnieć dotychczas w percepcji innych osób, co nie wyklucza jednak tego, że pewne jego fragmenty będą już znane lub powszechnie stosowane.

Chodzi zatem o oryginalność wkładu twórcy – ukształtowanie utworu zgodnie z wizją. Może się ona wyrażać w doborze elementów, kompozycji, wyboru materiału lub najefektywniejszych rozwiązań branżowych.

Nie ma znaczenia nakład pracy ani koszty jakie zostały przeznaczone na stworzenie dzieła. Utworem jest zarówno fotografia wykonana w 2 minuty za pomocą posiadanego telefonu, jak i tworzona miesiącami architektura systemu IT. 

Co interesujące – utwór podlega ochronie nawet, gdy nie został ukończony!

Ustalenie utworu

Oznacza po prostu zawarcie go w takiej formie, aby umożliwić innym osobom możliwość zapoznania się z nim. Nie oznacza to jednak jego publikacji dla nieokreślonego grona odbiorców ani zapisania go na trwałym nośniku danych.

Wystarczy, że utwór zaistnieje w jeszcze innym miejscu niż umysł jego autora ☺

Problem może powstać, gdy utwór został ustalony, ale nigdzie nie utrwalony, więc dostęp ma do niego jedynie autor. Czy taki utwór podlega ochronie? Jest to kwestia budząca wątpliwości, sama ustawa – prawo autorskie – nie wyklucza definitywnie takiej sytuacji. 

Tu warto jednak zwrócić uwagę jeszcze na jeden przepis – mianowicie art. 1 ust. 2¹ prawa autorskiego, zgodnie z którym:

Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne

Wyłączenie od ochrony prawa autorskiego – co nie jest utworem?

Ustawodawca postanowił wykluczyć pewne efekty pracy człowieka z definicji utworu, a co za tym idzie wyłączyć je spod ochrony prawnoautorskiej. Trzeba pamiętać, że nie istnieje taki efekt działalności ludzkiej, który nie spełniając cech utworu podlegałby ochronie na gruncie prawa autorskiego.

I tak zgodnie z art. 4 prawa autorskiego:

Nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego:

1. akty normatywne lub ich urzędowe projekty;
2. urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole;
3. opublikowane opisy patentowe lub ochronne;
4. proste informacje prasowe.

Ważnym jest, że art. 4 prawa autorskiego ma charakter bezwzględnie wiążący (ius cogens), co oznacza, że zakwalifikowanie do jednej z wymienionych w tym przepisie kategorii musi prowadzić do konkluzji, że dane dobro intelektualne nie stanowi przedmiotu prawa autorskiego.

Skutek ten nie może zostać uchylony poprzez wydanie decyzji przez jakikolwiek organ państwowy, orzeczenie sądowe ani inny akt niemającego rangi ustawy. Przywrócenie prawnoautorskiej ochrony ww. „tworów” może nastąpić jedynie w przypadku uchylenia lub zmiany art. 4 przywołanej ustawy.

Charakter art. 4 prawa autorskiego

Dodatkowo a przewidziane w art. 4 wyliczenie ma charakter wyczerpujący. Opierając się na zasadzie ochrony prawnoautorskiej wskazanej wyżej normie należy przypisać charakter wyjątku. Wykluczona jest zatem wykładnia rozszerzająca bądź per analogiam.

Nie należy jednak zapominać, że powyższą zasadę można jednak odnieść tylko do utworów będących – jak wynika z art. 1in principio – „przedmiotem prawa autorskiego” i ma praktyczne zastosowanie, gdy zachodzą wątpliwości co do spełnienia kryteriów utworu. W takiej sytuacji należy je rozstrzygać na korzyść przyznania ochrony.

Słowo klucz to jednak „wątpliwości”. Wiele efektów działania człowieka (także niektóre fotografie!) definitywnie nie posiada cech utworu (w oczywisty sposób nie noszą charakteru indywidualnego lub faktycznie nie zostały dotychczas ustalone) lub zostały ujęte właśnie na liście zamieszczonej w art. 4 prawa autorskiego.

W takiej sytuacji brak jest wątpliwości, a co za tym idzie konieczności sięgania po wyżej wymienioną zasadę. Taki „twór” nie podlega ochronie – i basta! 

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o prawach autorskich oraz innych ważnych zagadnieniach z zakresu zabezpieczenia swoich interesów w prowadzonej działalności śledź, a najlepiej subskrybuj, mojego bloga.

Jeśli masz dodatkowe pytania skontaktuj się ze mną pisząc komentarz lub mailowo ☺

Pozdrawiam Was jesiennie! 

Weronika Powęska
radca prawny

***

Kara umowna – zabezpieczenie umowy

W Kancelarii, w której pracuję (zapraszam do zapoznania się z naszą działalnością: Kancelaria Radców Prawnych Kania Stachura Toś s.c.) zajmujemy się obsługą (nie tylko!) deweloperów.

Ostatnio spotykamy się z problemem poszukiwania rozwiązań nakierowanych na minimalizowanie strat naszych klientów – inwestorów [Czytaj dalej…]

Otagowane jako: autor, fotografia, ochrona, prawo, prawo autorskie, twórca, utwór, własność intelektualna, zdjęcie