Drodzy czytelnicy – u mnie słowo droższe pieniędzy – jak obiecałam, tak piszę 🙂
Dziś kolejny post, w którym omówię autorskie prawa osobiste.
Tym razem tematem nie będzie prawo do określenia autorstwa, o którym więcej możecie dowiedzieć się tutaj, lecz wykorzystanie utworu zgodnie z wolą autora.
Szczegółowo omówię zatem prawo autora do decydowania o formie, treści oraz czasie i miejscu publikacji utworu.
Dla przypomnienia wskażę, że otwarty katalog autorskich praw osobistych ustawodawca przewidział w art. 16 ustawy – prawo autorskie.
Art. 16 ustawy – prawo autorskie
Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:
1) autorstwa utworu;
2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Omówienia wymagają zatem uprawnienia wskazane w pkt. 3, pkt. 4 oraz pkt. 5, które łącznie, na potrzeby tego wpisu można nazwać wcześniej wspomnianym prawem do wykorzystania utworu zgodnie z wolą autora.
Wykorzystanie utworu zgodnie z wolą autora
Nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania
Temu zagadnieniu można byłoby poświęcić nie część wpisu, ale przynajmniej kilka odrębnych postów. Dziś zatem omówię je krótko.
Zdradzę jednak, że już szykuję dla Was post oparty na tej tematyce i konkretnym życiowym przykładzie wykonywania tych praw do utworu architektonicznego 🙂
Wykorzystanie utworu a jego integralność
Co jednak oznacza wskazana w ustawie nienaruszalności treści i formy utworu?
Jest to prawo do tzw. integralności utworu.
Oznacza ono, że autor ma prawo żądać, aby stworzony przez niego utwór był rozpowszechniony wyłącznie w takim kształcie, jaki sam mu nadał.
Zatem – od strony negatywnej – jest to zakaz ingerowania w treść utworu i jego formę. Słowem: zakaz jakichkolwiek zmian.
Do utworu nie można więc nic dodać (uzupełnić) i nic odjąć (skrócić), nie można go także “poprawić” – bez zgody autora.
Kwestię tę wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 marca 2014 r. (sygn. akt IV CSK 407/13):
Do naruszenia prawa do integralności utworu […] dochodzi wówczas, gdy zostaje naruszona więź pomiędzy twórcą a utworem wskutek dokonania przez sprawcę naruszenia zmian utworu, pominięcia jego części, wprowadzenia dodatków lub uzupełnień, zmiany utworów muzycznych stanowiących część widowiska muzyczno-tanecznego albo gdy następuje jego nierzetelne, niedbałe wykonanie. Oznacza to, że nie każda zmiana stanowi naruszenie i dozwolone są drobne zmiany treści lub formy zmiany odnoszące się do elementów utworu, nienaruszające wspomnianej więzi.
Wspomniałam wcześniej o zgodzie twórcy. Jest to niezmiernie ważna kwestia.
Twórca bowiem może zezwolić nie tylko na wprowadzenie zmian do stworzonego przez niego utworu, ale także na rozpowszechnienie utworu w zmodyfikowanej postaci.
W taki właśnie sposób powstają wszelkie legalne tłumaczenia czy adaptacje dzieł.
Można w tym celu zawrzeć odpowiednią umowę. Autor może także udzielić zgody powszechnie – jednostronnym oświadczeniem – dla nieokreślonego bliżej kręgu osób czyli dla wszystkich.
Rzetelne wykorzystanie utworu
Powyższe prawo osobiste dotyczy sytuacji rozpowszechnienia utworu w akceptowanej przez twórcę formie.
Jako rozpowszechnienie traktować należy każde przedstawienie utworu odbiorcom. Będzie to zatem jego opublikowanie w mediach, wyświetlenie czy wykonanie.
Rzetelne wykorzystanie utworu jest klauzulą generalną, niezdefiniowaną w ustawie. W rozumieniu tego pojęcia może jednak pomóc stanowisko Sądu Najwyższego przedstawione w wyroku z dnia 6 grudnia 2013 r. (sygn. akt I CSK 109/13).
Przepis ten ma charakter klauzuli generalnej, zastępującej dyspozycje stron umowy i zezwalającej na odtworzenie zakresu uprawnień korzystającego z utworu. Zgodnie z tym uregulowaniem, sposób korzystania z utworu powinien być zgodny z charakterem i przeznaczeniem utworu oraz przyjętymi zwyczajami.
W tym samym orzeczeniu Sąd Najwyższy przywołał następujące przykłady naruszenia tego prawa w kontekście dzieł audiowizualnych:
- rozpowszechnianie filmów złej jakości, utrudniających oglądanie,
- skrócenie czasu wyświetlania,
- zmianę nośnika powodującą cięcia,
- dodawanie ścieżek dźwiękowych,
- kolorowanie filmu,
- zamieszczanie pasków o treści informacyjnej lub reklamowej podczas projekcji.
Zatem, wykorzystanie utworu powinno to nastąpić w sposób nienaruszający dóbr twórcy – np. jego renomy, ani walorów samego dzieła.
Obowiązek rzetelnego wykorzystania utworu jest powszechny (dotyczy każdego) i niezależny od tego czy rozpowszechniającemu przysługują jakiekolwiek prawa do korzystania z utworu.
Dotyczyć będzie zatem zarówno osób korzystających z utworu w ramach dozwolonego użytku, ale także, w równym stopniu, nabywców praw majątkowych czy licencjobiorcy.
W ślad za K. Gieniasem należy wskazać, że „O rzetelności nie może być mowy, jeśli celowy i w pełni świadomy dobór wyimków z pracy jest podyktowany chęcią nadmiernej i nieuzasadnionej krytyki autora” (K. Gienas, Kontrowersyjność sztuki jako problem prawa autorskiego, ZNUJ PPWI 2010/2, s. 17).
Aprobowanie ww. stanowiska nie może jednak prowadzić do zakazu dozwolonej, zgodnej z prawem i nie naruszających dóbr twórcy krytyki, jak również zainspirowania się utworem w celu wykonania np. jego parodii.
Na marginesie: więcej o inspiracji cudzym utworem przeczytacie tutaj.
Decydowanie o pierwszym udostępnieniu
Wykorzystanie utworu nieodzownie wiąże się także z jego publikacją (udostępnieniem).
Ustawodawca chroni pierwsze udostępnienie utworu publiczności.
Autor zatem sam musi zadecydować kiedy i w jaki sposób zaprezentuje dzieło odbiorcom. Twórca ma zatem prawo wyboru i czasu opublikowania utworu i pierwszej formy udostępnienia
W tym prawie nie może go nikt zastąpić – nawet podmioty, które z mocy ustawy nabywają majątkowe prawa autorskie (np. pracodawca).
Jeśli autor nie postanowił o opublikowaniu utworu, prawa takiego nie mają także podmioty trzecie.
Co istotne, z chwilą pierwszego udostępnienia utworu przez twórcę lub za jego zgodą omawiane prawo osobiste wygasa. Nie można go zatem od tej chwili naruszyć.
Co za tym idzie, kolejne udostępnienia, nawet dokonane bezprawnie, nie stanowią naruszenia tego prawa osobistego. Niewątpliwie naruszają jednak prawa majątkowe twórcy. Dalsze udostępnienia mogą podlegać nadzorowi twórcy.
Nadzór nad wykorzystaniem utworu
Nawet w przypadku nabycia praw majątkowych przez podmioty trzecie autor zachowuje prawo do nadzoru nad rozpowszechnianiem utworu. Nadal przecież zachowuje prawo do rzetelnego jego wykorzystania.
Niewłaściwemu korzystaniu z utworu autor może się sprzeciwić, m.in. zakazując eksploatacji lub żądając zmiany formy rozpowszechniania.
Powyższą regulację uzupełniają dalsze postanowienia prawa autorskiego (art. 58 i art. 60 ustawy).
Na podstawie przywołanych przepisów osoba korzystająca z utworu ma obowiązek zapewnić twórcy możliwość przeprowadzenia nadzoru jeszcze przed rozpowszechnieniem utworu (np. wykonanie tzw. korekty autorskiej).
Udostępnienie utworu w nieodpowiedniej (nie uzgodnionej z autorem) formie lub z dokonanymi bez zgody autora zmianami może zatem stanowić naruszenie kilku praw osobistych autora. Może bowiem naruszać i integralność utworu i prawo do rzetelnego wykorzystania i prawo nadzoru.
Szczególnym rodzajem nadzoru nad korzystaniem z utworu jest tzw. nadzór autorski w sytuacji utworów architektonicznych (regulowany dodatkowo ustawą – prawo budowlane). O tym nadzorze, szerzej z pewnością Wam jeszcze opowiem 🙂
Innym rodzajem charakterystycznego nadzoru jest także nadzór nad utworem audiowizualnym oraz nadzór nad programami komputerowymi, w zakresie których odrębną regulację przewiduje sama ustawa – prawo autorskie.
Inne – pozaustawowe – prawa osobiste autora
Czy oprócz praw wymienionych w art. 16 prawa autorskiego twórcy przysługują jeszcze inne prawa osobiste? Na to pytanie należy odpowiedzieć twierdząco.
W literaturze przedmiotu oraz orzecznictwie, do praw osobistych zalicza się np. prawo do dobrej sławy dzieła.
Polega ono na zapewnieniu poszanowania dzieła i utrzymanie jego dobrej opinii wśród publiczności a jednocześnie ma służyć ochronie twórcy przed niewspółmierną, nieuzasadnioną krytyką (tak A.M. Niżankowska, Prawo…, s. 243).
Przykładem naruszenia tego prawa jest sytuacja, w której „ktoś w krytyce obniża wartość dzieła przez świadomie fałszywe przedstawienie faktów; w szczególności, gdy np. podaje, że dzieło jest plagiatem, gdy w krytyce zamieszcza fałszywe, a szkodzące dobrej sławie dzieła, cytaty” (S. Ritterman, Komentarz…, s. 93).
Prawo do dobrej sławy dzieła pośrednio chroni zatem również renomę samego autora.
Odpłatność za wykorzystanie utworu – autorskie prawa majątkowe
Innego rodzaju prawami niż prawa osobiste są autorskie prawa majątkowe.
Te, w przeciwieństwie do praw autorskich osobistych, zostały ujęte w formie zamkniętego wyliczenia.
Zakres autorskich praw majątkowych przewidziano w art. 17 ustawy – prawo autorskie.
art. 17 ustawy – prawo autorskie
Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Należy jednak pamiętać, że ze wskazanych przez ustawodawcę – określonych ogólnie – uprawnień wynikają pomniejsze czynności, które autor może wyłącznie wykonywać względem swego dzieła.
Szczegółowe omówienie uprawnień majątkowych autora znajdziecie już niedługo na moim blogu. Śledźcie zatem pojawiające się posty.
Aby żadnego nie przegapić zachęcam do subskrybowania bloga – z pewnością pomoże Wam to pozostać na bieżąco!
Jak zawsze – w przypadku jakichkolwiek pytań w zakresie prawa autorskiego – zapraszam do kontaktu!
Pozdrawiam,
Weronika Powęska
radca prawny
***
Wiem, że tematyka praw autorskich budzi Wasze zainteresowanie. Dostaję w tym zakresie sporo wiadomości z pytaniami. Nie będę zatem uchylać się od odpowiedzi 
Na początek najistotniejsze. Zasadniczą kwestią jest podział na autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe. Przysługiwanie każdego z tych rodzajów praw aktualizuje po stronie twórcy różne uprawnienia [Czytaj dalej…]
{ 0 komentarze… dodaj teraz swój }