Kara umowna to rozwiązanie powszechne w kontraktach zawieranych przez przedsiębiorców. Nie zawsze jednak wysokość kary umownej jest dokładnie taka, jaką ukształtowały strony.
W niedawnym wpisie zwróciłam Waszą uwagę na instytucję miarkowania kary umownej, która służy właśnie temu, aby na nowo ukształtować wysokość kary.
Omówiłam w nim dwie ustawowe przesłanki miarkowania kary umownej, którymi są:
- wykonanie zobowiązanie w znacznej części oraz
- rażące wygórowanie kary umownej.
Aby przypomnieć sobie lub przybliżyć to zagadnienie zapraszam Was do zapoznania się z całością poprzedniego wpisu tutaj.
Dziś nieco uzupełnię ten wątek 🙂
Przesłanki zmniejszenia (miarkowania) kary umownej nie mogą być przez sąd rozpatrywane “zero-jedynkowo”. Muszą zostać ocenione w szerszym kontekście.
Ten właśnie kontekst nadają trzy istotne kwestie:
- funkcje, jakie powinna spełniać kara umowna;
- stosunek wysokości kary umownej w odniesieniu do szkody wierzyciela;
- wyjątkowy charakter miarkowania kary umownej.
W tym wpisie postaram Wam się wyjaśnić jak powyższe kwestie wpływają na możliwość i zakres miarkowania kary umownej.
Zapraszam do lektury! 🙂
Wysokość kary pod kątem funkcji kary umownej
Kwestia miarkowania kary umownej łączy się przede wszystkim z funkcją kary umownej.
W praktyce kara umowna spełnia kilka, wzajemnie niewykluczających się funkcji.
Po pierwsze kara pełni funkcję stymulującą. Celem jej zastrzeżenia jest więc skłonienie strony do prawidłowego i terminowego wykonania umowy.
Po drugie – istotna jest funkcja represyjna stanowiąca nomen omen karę za nienależyte wykonanie umowy. Odmiennie niż sankcja karna nie jest jednak nieuchronna i “automatyczna”.
Dochodzenie kary umownej jest zatem uprawnieniem wierzyciela, nie jego obowiązkiem. Zastrzeżenie kary ma więc na celu uświadomienie dłużnikowi, że w przypadku naruszenia zobowiązania wierzyciel będzie mógł skierować wobec niego określone żądania.
Trzecią funkcją jest funkcja kompensacyjna. Jak wskazuje jej nazwa polega ona na tym, aby niewykonujący zobowiązania naprawił spowodowaną przez siebie hipotetyczną szkodę. Zastrzeżenie kary umownej w określonej wysokości sprawia, że nie ma konieczności precyzyjnego wyliczania wysokości szkody. Jej wartość zostaje przez strony ryczałtowo określona w umowie.
To, jaki wpływ mają poszczególne funkcje na możliwość miarkowania kary umownej właściwie wyjaśnił Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 7 lutego 2013 r., sygn. akt I ACa 1107/12.
Stosując instytucję miarkowania, sąd powinien mieć na względzie podstawowe funkcje kary umownej, jakimi są funkcja stymulująca wykonanie zobowiązania, funkcja represyjna w postaci sankcji za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy oraz funkcja kompensacyjna, polegająca na naprawieniu szkody, jeśli wierzyciel ją poniósł, bez konieczności precyzyjnego wyliczania jej wysokości, co znakomicie ułatwia realizację dochodzonego uprawnienia. Dlatego postuluje się ostrożne i powściągliwe stosowanie prawa redukcji, pamiętając, że miarkowanie osłabia skutek stymulacyjno-represyjny oraz kompensacyjny kary umownej, a ponadto redukcja stanowi modyfikację treści zobowiązania określonego w umowie.
Wysokość kary umownej a szkoda wierzyciela
Zgodnie z dominującym orzecznictwem, kwestia poniesionej szkody nie ma znaczenia dla samego zasądzenia kary umownej.
Jednak to, czy wierzyciel w ogóle szkodę poniósł i w jakiej wysokości może być brane pod uwagę jako jedna z przyczyn miarkowania tej kary. Takie stanowisko prezentuje Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 września 1999 r., sygn. akt III CKN 337/9
Dla oceny rażącego wygórowania kary umownej istotne znaczenie ma wysokość szkody wierzyciela, skoro – zgodnie z art. 483 § 1 k.c. celem kary umownej jest naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Przyjmuje się w piśmiennictwie, że jeżeli dłużnik wykaże, iż wierzyciel poniósł nieznaczną szkodę, to może to wskazywać, że kara umowna w takiej sytuacji powinna być uznana za rażąco wygórowaną.
Nie oznacza to jednak, że wysokość poniesionej przez wierzyciela szkody limituję karę umowną.
Jak słusznie zauważył Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 28 czerwca 2001 r., sygn. akt I ACa 295/2001:
Wysokość zastrzeżonej kary umownej nie musi pokrywać się z wysokością szkody. Strona obciążona karą umowną nie może w ramach tzw. miarkowania żądać takiej redukcji kary, by pokrywała ona jedynie wysokość szkody poniesionej przez kontrahenta.
Jak wyżej wspomniałam, już umownie określając wysokość kary umownej, dokonuje się pewnej kalkulacji przy uwzględnieniu przyszłej, hipotetycznej szkody, jaką poniesie strona w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania.
Takie stanowisko zaprezentował również Sąd Najwyższy w uchwale z 18 lipca 2012 r., sygn. akt III CZP 39/12.
Z przywołanego orzeczenia wynika, że strony zastrzegając karę umowną powinny zróżnicować jej wysokość w zależności od przyczyn naliczenia takiej kary. Jest to szczególnie ważne w przypadku kary umownej za odstąpienie od umowy z przyczyn leżących po stronie kontrahenta.
W tej uchwale Sąd Najwyższy przyjął, że jeśli strony nie różnicowały wysokości kary w zależności od przyczyn jej „naliczenia” to kara ma rekompensować całą szkodę, doznaną na skutek niewykonania zobowiązania i odstąpienia od umowy.
W konsekwencji, z wyjątkiem sytuacji, gdy kara umowna będzie miarkowana, zastosowanie znajdzie art. 484 § 1 kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem kara umowna będzie się należeć wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości, bez względu na wysokość poniesionej szkody.
Brak bezpośredniego powiązania poniesienia szkody i wysokości kary umownej wiąże się także z tym, że samo zastrzeżenie kary ma stanowić dla wierzyciela ułatwienie kompensacji.
Miarkowanie kary umownej jako wyjątek
Zarzut miarkowania kary umownej nie wiąże sądu!
Miarkowanie kary umownej stanowi sytuację wyjątkową.
Z uwzględnieniem tego faktu należy stosować w praktyce tę instytucję.
Zasadą jest, o czym nie należy zapominać, dowolne kształtowanie przez strony treści łączącego je stosunku prawnego. Wynika to z kluczowej dla prawa cywilnego zasady swobody umów przewidzianej w art. 353[1] kodeksu cywilnego.
Ustalenie przez strony w drodze umowy określonej wysokości kary oznacza, że taką właśnie karę uznają za adekwatną do ewentualnej szkody. Zatem niezbędne przy ocenie zasadności i zakresu miarkowania kary umownej jest uwzględnienie woli stron w tym zakresie.
Trzeba pamiętać także, że funkcją miarkowania kary umownej nie może być zniweczenie jej skutków.
Wyjaśnił to Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 12 stycznia 2017 r., sygn. akt V ACa 492/16:
Zastosowanie tego prawa (miarkowania kary umownej) nie może prowadzić do zniweczenia istotnych dla stron postanowień umowy poprzez pozbawienie ich ekonomicznego sensu. Miarkowanie kary polegające na jej zmniejszeniu do wartości symbolicznej godzi bezpośrednio w cel, dla którego kara została ustanowiona na podstawie zgodnej woli stron.
***
Najważniejszym wnioskiem jest to, że miarkowanie kary umownej stanowi wyjątek od kluczowej zasady swobody umów. Dlatego właśnie warto od początku wyważyć interesy obu stron konstruując kontrakt. I nie polegać na możliwości miarkowania kary 😉
Jeśli w tym temacie pozostały Wam dodatkowe pytania – piszcie śmiało!
A już niebawem kolejny post!
Serdecznie zapraszam do subskrybowania bloga, tak aby nie umknął Wam żaden temat 🙂
Pozdrawiam,
Weronika Powęska
radca prawny
***
Miarkowanie kary umownej
Dziś powracam do tematu kary umownej. W stosunkach kontraktowych jest to temat i ważny i popularny. Sami zresztą wiecie, że bodaj najpopularniejszym przedmiotem sporu sądowego jest nienależyte wykonanie umowy. Wysokość zastrzeżonej w celu ułatwienia dochodzenia roszczeń kary stanowi lwią część niezgodności. (…)
{ 0 komentarze… dodaj teraz swój }