Współtwórczość a wykonywanie praw

Dziś powracam do poruszonego wcześniej tematu. Będzie to kolejne zagadnienie z szerszej grupy, którą jest współtwórczość.

O tym jakie warunki musi spełnić dana osoba oraz jaki wkład musi “wnieść” w utwór,  by można było ją uznać za współtwórcę, możecie przeczytać tutaj. 

Samo stworzenie utworu jest oczywiście bardzo przyjemne, ale równie dobre jest czerpanie korzyści z własnej pracy 🙂

Kolejną zatem istotną kwestią jest to, jakie prawa do utworu przysługują współtwórcom i w jaki sposób mogą je wykonywać. Dziś właśnie szczegółowo przybliżę te kwestie. 

Nie przedłużając – zapraszam do lektury!

Przysługiwanie praw do wspólnego utworu 

Jak wielu moich stałych czytelników z pewnością pamięta porozumienie współtwórców musi polegać na wzajemnej akceptacji wkładów innych osób w tworzony wspólnie utwór. Zawarcie porozumienia jest obligatoryjne dla powstania wspólnego utworu.  Nie może więc być mowy, aby taki utwór powstał “z przypadku”.

Konsekwencją powyższej zgody współtwórców jest także to, że żadnemu z nich nie przysługuje pełnia praw do tak stworzonego wspólnego utworu.

Jak zatem rozstrzygnąć tę kwestię?

Współtwórczość czyli wspólne prawa do utworu

“Współtwórcom przysługuje prawo autorskie wspólnie.”

Taką regułę przewidział ustawodawca w art. 9 ust 1 ustawy – prawo autorskie.

Użyty przez ustawodawcę zwrot „przysługuje” wskazuje, że współtwórcy nabywają prawa autorskie w sposób konstytutywny i pierwotny. Mówiąc bardziej „po ludzku” – ich prawa powstają wraz z chwilą ustalenia utworu. Z tym też momentem wiąże się początek ochrony prawnej dzieła. Współtwórcy nie nabywają tych praw od nikogo innego ani od siebie nawzajem, lecz z mocy prawa.

Oznacza to, że stworzenie utworu przez kilka osób prowadzi do nabycia przez nie praw autorskich na wspólność.

Niewątpliwie “wspólność” ta odnosi się do wykonywania autorskich praw majątkowych czyli możliwości czerpania korzyści finansowych z korzystania utworu przez inne osoby. W literaturze trwa jednak spór czy ta wspólność dotyczy również autorskich praw osobistych – a więc np. omawianych wcześniej prawa do autorstwa czy prawa do nadzoru nad wykonywaniem utworu.

Dominujący w doktrynie jest jednak pogląd uznający, że prawa osobiste są niezależnymi prawami poszczególnych twórców. Oznacza to, że każdemu współtwórcy przysługują jego własne prawa osobiste.

Wielkość udziałów współtwórców

Ustawodawca w art. 9 ust. 1 prawa autorskiego wprowadził domniemanie równości udziałów współtwórców. 

Wielkość tego wkładu nie może być  utożsamiana z jego “ilością” czy „objętością” (np. tym ile stron wspólnej książki ktoś napisał). Istotne jest bowiem znaczenie wkładu dla całości dzieła. Przyjmujemy zatem zasadę – nie ilość a jakość 🙂  

Po co więc w ustawie przewidziano takie domniemanie? Służy ono jedynie pewnemu uproszczeniu dowodowemu i ma zastosowanie wyłącznie w sytuacji braku lub wyczerpania innych sposobów wykazania wielkości udziałów poszczególnych współtwórców. Co ważne jest ono wzruszalne – każdy z twórców może dowodzić, że udziały w rzeczywistości nie są równe.

Wykazanie wielkości udziału

Przede wszystkim udziały poszczególnych osób mogą wynikać z zawartej między nimi umowy. 

Jak wspomniałam w poprzednim wpisie porozumienie zawarte przez twórców jeszcze na etapie poprzedzającym tworzenie dzieła może zawierać także inne elementy niż sama zgoda na współtworzenie. Jego częścią może być także ustalenie wielkości udziałów. Umowa taka może zostać zawarta również po stworzeniu utworu.

W przypadku jednak, gdy takiej umowy brak, a współtwórca nie godzi się na ustalenie, że wkłady są równe nie pozostaje bez możliwości. Zgodnie z dalszą częścią przywołanego przepisu “Każdy ze współtwórców może żądać określenia wielkości udziałów przez sąd, na podstawie wkładów pracy twórczej.”

W tym celu zainteresowany odmiennym ustaleniem udziałów współtwórca może dochodzić swego roszczenia w procesie cywilnym w trybie powództwa o ustalenie (art. 189 k.p.c.). Wydany w sprawie wyrok odnosi skutki ex tunc – jego skutki powstają z mocą wsteczną od chwili powstania prawa do utworu. Wydanie takiego wyroku często powoduje więc konieczność ponownego rozliczenia dotychczas uzyskanych przychodów z utworu lub poniesionych na utwór wydatków.

Współtwórca nie może jednak skutecznie żądać ustalenia innego niż “na podstawie wkładów pracy twórczej.”

Ustalenie prawidłowych udziałów ma niewątpliwie praktyczne znaczenie. Ustawodawca przesądził, że do autorskich praw majątkowych przysługujących współtwórcom stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego o współwłasności w częściach ułamkowych. 

Na ich podstawie natomiast współtwórcy – każdy w proporcji do swojego udziału – będą:

• ponosić wydatki i ciężary związane ze wspólnym prawem, ale również, 
• otrzymywać przynoszące przez wspólny utwór pożytki i inne przychody.

Współtwórczość a wykonywanie praw do wspólnego utworu

Współtwórczość rządzi się swoimi prawami. Skoro prawo jest wspólne jeden z twórcą nie może rozporządzać całym, powstałym w wyniku wysiłki kilku osób, utworem. Tak przyjął również ustawodawca.

Wykonywanie praw autorskich do własnej części utworu

Zgodnie z art. 9 ust. 2 prawa autorskiego 

Każdy ze współtwórców może wykonywać prawo autorskie do swojej części utworu mającej samodzielne znaczenie, bez uszczerbku dla praw pozostałych współtwórców.

Przepis ten jest uważany za podstawę rozróżnienia dwóch rodzajów utworów współautorskich: rozłącznych i nierozłącznych

Utwory rozłączne i nierozłączne 

Przesłanką podziału jest możliwość wyodrębnienia wkładów poszczególnych twórców mających samodzielne znaczenie. Mówiąc “po ludzku” 🙂 

Utwór ma charakter rozłączny, jeśli:

1. daną “część” utworu można skojarzyć z osobą konkretnego twórcy, 
2. taki wkład może stanowić, oddzielny od utworu wspólnego i wkładów pozostałych twórców, przedmiot obrotu (wykorzystania lub rozporządzania).

Utwory niespełniające ww. przesłanek będą utworami nierozłącznymi. Będą to zatem takie utwory, w których wkłady twórców są tak mocno z sobą związane, że nie można przypisać określonych wkładów poszczególnym autorom lub wyodrębnić ich z utworu wspólnego i od pozostałych wkładów. 

W kontekście utworów rozłącznych porozumienie twórców ma kluczowe znaczenie. Utwory te wykazują one bardzo duże podobieństwo do utworu połączonego – powstałego z odrębnych utworów w celu ich wspólnego rozpowszechniania. Stąd też w celu przesądzenia czy współpraca doprowadziła do powstania utworu wspólnego czy utworu połączonego decydująca okazuje się treść porozumienia. 

Wykonywanie praw współtwórcy utworu rozłącznego

Przywołany wyżej art. 9 ust. 2 prawa autorskiego ma zastosowanie jedynie do utworu rozłącznego. Tylko w takim utworze wkład każdego z autorów jest możliwy do wyodrębnienia i własnej eksploatacji.

Ustawodawca przewidział, że każdy z współautorów może samodzielnie wykonywać prawa dotyczące własnego wkładu. Nie potrzebuje w tym celu uzyskiwać zgody pozostałych twórców wspólnego dzieła.

Wykonywanie samodzielnych praw może polegać na:

• korzystaniu ze swojej części utworu;
• dalszym udostępnianiu swojego wkładu (jego publikacja);
• wykorzystaniu wkładu do stworzenia kolejnego utworu;
• rozporządzaniu swoim wkładem – przeniesieniu jego własności lub udostępnieniu wkładu do korzystania przez inną osobę (np. udzieleniu licencji.

Ważne jednak, że wykonywanie tych praw musi odbywać się zawsze bez uszczerbku dla uprawnień innych współautorów, zarówno osobistych, jak i majątkowych. Współtwórca nie ma zatem prawa posłużenia się nie stworzonymi przez niego elementami utworu wspólnego, w tym cudzym wkładem.

Potwierdza to także orzecznictwo Sądu Najwyższego:

Przy dziełach mających charakter dzieła wspólnego nierozłącznego nie występują dające się wyodrębnić i nadające się tym samym do samodzielnej eksploatacji wkłady twórcze poszczególnych współtwórców dzieła jako całości. Zgodnie z art. 9 ust. 1 u.p.a.p.p., możliwe jest jednak określenie wielkości udziałów twórczych każdego ze współautorów dzieła wspólnego nierozłącznego. / wyrok SN z dnia 14 marca 2012 r. – sygn. akt II CSK 188/11 /

Współtwórca dzieła nierozłącznego nie może bez zgody pozostałych współtwórców tego dzieła wykorzystywać w dalszej twórczości elementów pochodzących z dzieła wspólnego. / wyrok SN z dnia 8 października 1980 r. – sygn. akt IV CR 327/80/

Współtwórczość a wykonywanie praw do całości wspólnego utworu

Z faktu, że ustawodawca podkreślił, że współtwórca może samodzielnie wykonywać prawo autorskie do swojej części utworu można już wnioskować, że wykonywanie praw do wspólnego utworu obarczone będzie dodatkowymi wymogami. W innej zresztą sytuacji trudno byłoby uzasadnić, że współtwórczość rzeczywiście występuje.

Z brzmienia normy zawartej w art. 9 ust. 3 prawa autorskiego wynikają następujące zasady:

1. Do wykonywania prawa autorskiego do całości utworu potrzebna jest zgoda wszystkich współtwórców. 
2. W przypadku braku takiej zgody każdy ze współtwórców może żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeka uwzględniając interesy wszystkich współtwórców.

Zgoda

Prawodawca przewidział, że dla wykonywania praw, czyli np. korzystania z wspólnego utworu oraz rozporządzania nim niezbędna jest jednomyślna zgoda wszystkich współautorów.

Bez znaczenia jest czy jest to czynność tzw. “zwykłego zarządu” (bieżące sprawy związanych z normalną eksploatacją rzeczy) czy czynność, która taki zwykły zarząd przekracza (np. sprzedaż rzeczy) – współtwórczość wymaga osiągnięcia porozumienia wszystkich współtwórców.

Reasumując: wykonywanie praw do wspólnego utworu powinno odbywać się w oparciu o postanowienia porozumienia regulującego zasady w tym zakresie. Jeśli brak takiej umowy – niezbędna jest jednomyślność współtwórców.

Rozstrzygnięcie sądowe

W przypadku braku wymaganej zgody współtwórców jedynym rozwiązaniem może okazać się wystąpienie do sądu o rozstrzygnięcie spornych kwestii.

Uprawnionym do wystąpienia o orzeczenie w zakresie wykonywania praw do wspólnego utworu jest każdy z współtwórców – niezależnie od udziału we wspólnym prawie. 

Orzekając Sąd musi jednak wziąć pod uwagę interesy wszystkich współtwórców, nie tylko wnioskodawcy. Planowana przez wszczynającego postępowanie czynność (na której wykonanie zgodę chce uzyskać) musi zatem odnieść pozytywne skutki nie tylko dla niego samego, ale i dla pozostałych. 

Dostrzeżenie przez Sąd, że powód działa jedynie we własnym, partykularnym interesie powinno skutkować odmową wydania zgody na dokonanie wnioskowanej czynności.

Treścią wydanego przez Sąd postanowienia jest udzielenie współtwórcy (wnioskodawcy) upoważnienia na dokonanie określonej czynności prawnej. Taka czynność może polegać m.in. na rozporządzeniu wspólnym prawem – udzieleniu licencji, udzieleniu zgody osobie trzeciej na stworzenie opracowania.

Co istotne, upoważnienie odnosi również skutek wobec pozostałych współuprawnionych, którzy uprzednio odmówili udzielenia zgody na jej dokonanie. 

Współtwórczość a dochodzenie roszczeń

W przypadku naruszenia praw autorskich do wspólnego utworu, każdy z współuprawnionych może samodzielnie dochodzić roszczeń z tym związanych. Stanowi o tym art. 9 ust. 4 ustawy – prawo autorskie. Oznacza to, że nie jest wymagane uzyskanie zgody pozostałych współtwórców na podjęcie takich czynności.

W przypadku dochodzenia roszczeń majątkowych powód – współtwórca może domagać się zasądzenia określonej kwoty na swoją rzecz. Nie oznacza to jednak, że w przypadku ich wyegzekwowania od drugiej strony może on je zatrzymać wyłącznie dla siebie.

Zważając na wspólność praw współtwórców, każdy z pozostałych autorów po ich faktycznym wyegzekwowaniu może żądać podziału uzyskanej kwoty pomiędzy wszystkich.

Jeśli nie umówiono się inaczej, świadczenia uzyskane w związku z naruszeniem dzielą się stosownie do wielkości udziałów. 

Istotna kwestia istnieje także w kontekście wspomnianej wcześniej możliwości korzystania przez każdego z współtwórców z “własnej” części wspólnego utworu. W sytuacji, gdy naruszenie dotyczyłoby jedynie tej części – prawo do dochodzenia roszczenia ma ten współtwórca, który daną część utworu wspólnego stworzył. Wyłącznie jemu przysługuje także zasądzone świadczenie.

Na marginesie należy wskazać, że w sytuacji, gdy to współuprawnieni naruszyli cudze prawo autorskie wspólnym działaniem, to stroną ewentualnego procesu (pozwanymi) powinni być wszyscy. Żadna bowiem norma nie upoważnia jednego z współtwórców do zastępowania pozostałych w takiej sytuacji. Niewykluczone jest jednak umówienie się co do tej kwestii.

***

Dzisiejszy post stanowi zakończenie tematu współtwórczości. Warto pamiętać, że współtwórczość nie jest jedynym przejawem twórczości tworzonej przez wiele osób. 

Innym jej rodzajem jest stworzenie utworu połączonego z odrębnych utworów różnych twórców. Mam nadzieję, że i tę kwestię uda mi się Wam niebawem przedstawić 🙂

Pozdrawiam Was słonecznie!

Weronika Powęska
radca prawny

***